องค์ประกอบภายนอกของปลาทองโดยทั่วไปแล้วแบ่งออกเป็น 3 ส่วน คือ ส่วนหัว ส่วนลำตัว และส่วนหาง
ส่วนหัว ส่วนหัวเริ่มต้นจากปลาปากไปจนถึงเหงือก ปลาทองหลายชนิดมีก้อนเนื้อลักษณะเป็นเม็ดรวมตัวเป็นก้อนที่นิยมเรียกกันว่า “วุ้น” จับอยู่บริเวณส่วนหัว แต่ปลาทองบางพันธุ์ก็ไม่มีวุ้น ส่วนหัวของปลาทองถ้ามองจากด้านบนจะแบ่งออกเป็น 3 ลักษณะ คือ 1. ลักษณะคล้ายหัวเรือ เช่น ปลาทองพันธุ์วากิง และริวกิ้น 2. ลักษณะกลมรี เช่น ปลาทองพันธุ์ออแรนดาหัววุ้น 3. ลักษณะทรงกลมแบบครึ่งเหรียญ เช่น ปลาทองพันธุ์หัวสิงห์ โดยส่วนหัวของปลาทองประกอบด้วยอวัยวะที่สำคัญมีดังนี้
ตา เป็นอวัยวะที่ช่วยให้มองเห็น แต่ตาปลาทองมีลักษณะพิเศษที่แตกต่างไปจากปลาทั่วไป โดยแบ่งออกเป็น 4 แบบ คือ
- แบบตาปกติทั่วไป ได้แก่ ปลาทองธรรมดา ปลาทองโคเมท ปลาทองริวกิ้น ปลาทองออแรนดา เกล็ดแก้ว เป็นต้น
- แบบตาโปนออกมาด้านข้าง ได้แก่ ปลาทองพันธุ์ตาโปนต่างๆ ปลาทองพันธุ์เล่ห์ เป็นต้น
- แบบตาหงายขึ้นด้านบน ได้แก่ ปลาทองพันธุ์ตากลับ เป็นต้น
- แบบตาที่มีขอบโป่งพองเหมือนมีถุงน้ำติดอยู่ด้านข้าง ได้แก่ ปลาทองพันธุ์ตาลูกโป่ง เป็นต้น
แม้ตาปลาทองบางพันธุ์จะมีลักษณะแตกต่างจากปลาทั่วไป แต่ก็สามารถมองเห็นทิศทางการว่ายน้ำ และการมองหาอาหารได้เหมือนตาปกติธรรมดา
ปาก หน้าที่หลักใช้สำหรับกินอาหาร แล้วส่งอาหารเข้าสู่ระบบการย่อย นอกจากนั้นแล้วยังใช้สำหรับคุ้นหาอาหารตามพื้น และช่วยหายใจโดยโผล่ปากขึ้นมาสูดออกซิเจนเข้าไปชดเชยในกรณีที่ออกซิเจนในน้ำไม่เพียวพอ
จมูก ถ้าสังเกตที่บริเวณเหนือริมฝีปากขึ้นมาเล็กน้อยจะเห็นมีรูเล็กๆ 2 รู นั่นคือ “จมูก” ปลาทองบางสายพันธุ์มีเยื่อจมูกโผล่ยื่นออกมาข้างนอกเป็นกระจุก เช่น ปลาทองพันธุ์ปอมปอน ซึ่งปลาไม่ใช้จมูกสำหรับหายใจเหมือนสัตว์บก แต่มีไว้สำหรับดมกลิ่นในการหาอาหาร
เหงือก เป็นเนื้อเยื่อซ่อนอยู่ใต้แผ่นกระดูกตรงบริเวณแก้มปลา ทำหน้าที่กรองออกซิเจนที่ละลายอยู่ในน้ำเพื่อเอาไปใช้ในระบบหายใจ ส่วนแผ่นกระดูกที่ติดเหงือกอยู่เรียกว่า “แผ่นปิดเหงือก” มีไว้สำหรับป้องกันเหงือ และเปิดปิดช่องเหงือก
วุ้น เป็นก้อนเนื้อ มีลักษณะเป็นเม็ดกลมเล็กๆ รวมตัวซ้อนกันอยู่ตรงบริเวณส่วนหัวของปลาทองคล้ายฟองสบู่ ภายในประกอบด้วยชั้นไขมันหนา เป็นลักษณะอย่างหนึ่งของปลาทองที่ผู้เลี้ยงมองว่าเป็นความสวยงาม แต่ไม่เกิดประโยชน์อันใดกับตัวปลาเองเลยแม้แต่น้อย ตรงกันข้ามกลับเป็นภาระที่ปลาจะต้องแบกไว้ชั่วชีวิตด้วยซ้ำ ปลาทองที่มีวุ้นบนส่วนหัว ได้แก่ ปลาทองพันธุ์หัวสิงห์ออแรนดาหัววุ้น เป็นต้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งปลาทองพันธุ์หัวสิงห์วุ้นจะดกหนาเป็นก้อนใหญ่คลุมลงมารอบปากที่เรียกกันว่า “เขี้ยว” ปลาทองบางพันธุ์ก็ไม่พบวุ้นที่บริเวณหัว เช่น ปลาทองพวกที่มีลำตัวแบน ปลาทองพันธุ์ริวกิ้น วากิ้น เป็นต้น
